Det har vore ein røff start på året for mykje av den skinnegåande trafikken her i landet. Berre ordet «tog» kan nok framkalle fukt i augekroken for pendlarar. Men KI-toget dundrer vidare. Kanskje faretruande fort? Og mange kan nok kjenne på ei frykt for å bli ståande igjen på perrongen.

Etter den første bølga med generative KI-verktøy som kunne gjere mykje artig, var 2024 året for integrerte KI-verktøy i systema vi allereie brukar. Slik som Microsofts M365 Copilot. Vi blir lokka med ein enklare og meir effektiv arbeidskvardag. Men det har også ein pris. Ikkje berre i kroner og øre.

Grundig kalkyle frå NTNU

Kva den prisen blir, er eit komplekst reknestykke. Så kva er vel betre enn at ein tung og truverdig aktør som NTNU tok på seg oppgåva med å rekne seg fram til eit svar. I god akademisk ånd gjekk dei grundig til verks. Og dei involverte oss i Datatilsynet ved å bli med i vår regulatoriske sandkasse. Det er eit veiledningtilbud, der vi kan gå djupare i materien – og ja, på ein måte vere meir løysningsorienterte – enn rammene tillet oss i tradisjonelle veiledningsformer.

Vi merka at mange «der ute» venta i spenning på vurderingane og erfaringane frå prosjektet. I slutten av november lanserte vi rapporten som ser på korleis ein stor offentleg aktør som NTNU eventuelt kan ta i bruk M365 Copilot.

Sjå rapporten «Copilot med personvernbriller på».

Før det hadde NTNU også laga ein rapport med viktige funn utover det reint personvernmessige, der dei tar for seg både forvaltning, opplæring, økonomiske kostnader og korleis eit slikt verktøy kan påverke organisasjonen og arbeidsmiljøet.

Sjå NTNUs funnrapport.

Forsiktig med den røde knappen

Hovedbudskapet er at verksemder bør vere varsame med å berre trykke på den røde knappen og ta i bruk dette eller liknande integrerte KI-verktøy utan å gjere grundige vurderingar i forkant, i tillegg til å sikre kontrollmekanismar og god opplæring av brukarane. For dette er kraftfulle saker.

Begge rapportane er pedagogisk oppbygd og delt inn i 8-9 funn eller hovedpunkt. Det er verdt å lese dei begge, men som ein appetittvekker, skal du få fem sentrale punkt her:  

1. Start med ein strategi.

Definer tydeleg kva verksemda ønsker å oppnå, kva områder som er aktuelle for KI-bruk og kva områder ein bør halde utanfor. Som hovedregel er generativ KI best når du allereie kan det du vil at den skal hjelpe deg med, du har kapasitet til å kvalitetssikre arbeidet, og er villig til å ta det heile og fulle ansvaret for feil i det den leverer.

2. Sørg for orden i eige hus.

Dette er superviktig. Copilot finn (og behandlar) all informasjon du har tilgang til. Det er godt muleg at du har tilgang til mykje meir informasjon enn du er klar over. Det kjem an på om verksemda di har stålkontroll, eller ikkje, på tilgangsstyring og alt som fins av personopplysningar i systema som blir brukt. Sjølv om lova krev at verksemder har stålkontroll – om enn i meir juridiske formuleringar – ville det vere naivt av Datatilsynet å ta for gitt – slik leverandøren av Copilot gjer – at absolutt alle faktisk har det.

Ei utfordring med Copilot er at svakheter i «den digitale grunnmuren» blir synlege og kraftig forsterka med eit verktøy som har tilgang til alt du har tilgang til – og veit å utnytte seg av det.

Eller for å ta den positive tilnærminga: premien til dei som har skikkeleg orden i eige hus, er at dei har ein langt kortare veg til å kunne ta i bruk integrert KI, som for eksempel Copilot.

3. Tenk grundig (og kreativt) gjennom kva som kan gå galt?

Brukarar vil dele alle typar data med, og bruke, generativ kunstig intelligens til det dei kan. Sånn er det berre. Er det muleg, vil det bli gjort. Det er viktig å ta med seg inn når ein skal gjere vurderingar av kva personvernkonsekvensar det vil få å ta i bruk eit slikt verktøy. Ein kan ikkje ta for gitt at folk berre brukar verktøyet slik sjefane har tenkt.

Og apropos sjefane: dette verktøyet kan brukast som bossware. «Kan» her som i teknologisk – ikkje juridisk – mulighet. La meg sitere frå NTNUs funn:

«arbeidsgivere kan vurdere ansattes prestasjoner og adferd basert på skriftlig innhold de har tilgang til, som filer, dokumenter, Teams-chatter, e-postkorrespondanse, Teams-innhold, følelsesreaksjoner (emojis), transkripsjoner fra møter med automatisk opptak, osv. Ansatte har ingen mulighet til å finne ut om en slik vurdering av dem selv har skjedd.»

NTNU oppdaga at det er lett å få verktøyet til å seie noko om humør og sinnsstemning til andre tilsette. Og:

«Når Copilot har for lite informasjon å jobbe med, kan det oppstå utfordringer med løgn og hallusinasjoner. Det er sannsynlig at Copilot kan «finne på» følelser for de ansatte, noe som gjør denne problemstillingen enda mer utfordrende.»

Ein kanskje litt kontroversiell tanke i NTNU-rapporten er å vurdere om for eksempel leiarar med personalansvar ikkje skal få tilgang til Copilot, mens tilsette «på gølvet» kan få det?

På toppen av det heile er dette eit verktøy i stadig endring – på godt og vondt. Feil blir fortløpande retta, verktøyet blir stadig justert, men nye funksjonar blir også stadig lagt til. Det gjer det utfordrande å forvalte. Det krev ei vaken IT-avdeling. Det krev masse opplæring. Og det krev disiplinerte brukarar.

Så sett frå eit personvernperspektiv; det er mykje som kan gå galt og mange ledd det kan svikte i. Og det er verksemda sitt ansvar å ha tenkt grundig gjennom alt.

4. Vurder alternative løysingar.

Viss nokon av blomstrane i bedet ser litt tørste ut, set du ikkje heile hagen under vatn. Då er vi tilbake til strategien. Kanskje held det med eit par meir spissa KI-verktøy, som gjer akkurat dei arbeidsoppgåvene det er (mest) behov for, i staden for dei integrerte som skal slurpe i seg det som fins av data i organisasjonen?

Det er definitivt verd å ta med i kalkuleringane, når arbeidet i organisasjonen skal effektiviserast, at det kan vere langt meir ressurskrevande å forvalte eit stort og komplekst verktøy, enn eit par små.

Og – kanskje litt pussig, men eit siste punkt:

5.  Ikkje hopp på KI-toget utan ein exit-strategi.

Ha ein klar plan for korleis verktøyet kan bli skrudd av, om nødvendig, før du slår det på.

Nederland har nyleg fraråda statlege verksemder å ta i bruk Copilot. Nokon vil kanskje påstå at vi i praksis gjer det samme. Men nei, teknologien har mykje bra i seg, og det handlar om å finne gode og praktiske tilnærmingar for å ta den i bruk på ein forsvarleg måte. Vår oppfordring er å gjere det i små og kontrollerte steg.

Men – dersom både dei som bygger KI-toget og passasjerane som kastar seg på er drevet av frykt for å ikkje vere fremst i toget, er det nok oppskrifta på ein ganske forutsigbar 💥 🙈